ՔՐՈՆՈՏՈՊԻ ԳՈՐԾԱՌՈՒՅԹԸ Խ.ԱԲՈՎՅԱՆԻ «ՎԵՐՔ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ» ՎԵՊՈՒՄ (2024)
Հոդվածի քննության առարկան քրոնոտոպի, տարածաժամանակային պայմանաձևերի գործառույթն է Խաչատուր Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» պատմավեպում։
Ուսումնասիրության հիմքում դնելով Մ. Բախտինի՝ ժամանակի և քրոնոտոպի ձևերի հարաբերակցության, ապա Յու. Լոտմանի՝ տարածական քրոնոտոպի և մշակութային հիշողության տեսությունների մի քանի հիմնարար դրույթներ՝ վիպական տեքստը քննության ենք առել նոր դիտանկյունից՝ ցույց տալու, որ «Վերք Հայաստանի» ստեղծագործության մեջ տարերային ոչինչ չկա. այն որոշակի համակարգով ձևավորված, հստակ և ճշգրտորեն մտածված վիպական կառույց է, որտեղ քրոնոտոպը հսկայական կազմակերպական դեր է ունեցել հեղինակային մտադրույթի ու գեղարվես-տական աշխարհի կառուցման ճանապարհին։
Նպատակն ենք ունեցել հնարավորության սահմաններում դիտարկելու քրոնոտոպի դրսևորման, զուգորդությունների առանձնահատկությունները «Վերք»-ում, ցույց տալու, թե տարածաժամանակային օրինաչափ կապերի դրսևորումը պատմավեպում պետք է դիտարկել որպես ընդհանուր գեղարվես-տական հնարա՞նք, թե դրանք վիպական ձևույթի կարևորագույն, ժանրա-կազմիչ ցուցիչներ են՝ առաջին անգամ դրսևորված հայ գրականության մեջ։ Ըստ այդմ, ձևակերպել ենք ուսումնասիրության առաջադիր խնդիրները:
Կարևոր համարելով գեղարվեստական ստեղծագործության վերլուծության տարբեր մեթոդների համադրական կիրառության հանգամանքը՝ քննադատութ-յան հերմենևտիկ և կառուցվածքաբանական մեթոդների միջոցով ցույց տալ գրական տեքստի հիմքում առկա, տեքստը կազմակերպող տարածաժամանա-կային որոշակի օրենքները, քրոնոտոպների զուգորդությունների բարդագույն շղթան, մասի և ամբողջի հարաբերակցությունը, մեկնաբանել նշանային, ծածկագրված տարածությունը, որը պայմանավորում է տեքստային կառույցի ժանրային առանձնահատկություններն ու պոետիկան, որոշարկել տիպաբա-նորեն կայուն որոշ քրոնոտոպներ վեպում, ցուցանել դրանց իմաստակիր ու կառուցակազմիչ դերը, գործառույթը վեպի կոմպոզիցիայի ու կառուցվածքի ձևավորման գործընթացում:
Քննության արդյունքում ստացված եզրակացությունները՝ կապված հայ մեծ լուսավորիչ-վիպասանի փիլիսոփայական ու ստեղծագործական աշխար-հայացքի, վիպաստեղծման նրա մտադրույթի և իրացման գործիքակազմի հետ, ամփոփել ենք Եզրակացություններ բաժնում։
Предметом анализа статьи является функция хронотопа ‒ пространственно-временного континуума в историческом романе Хачатура Абовяна «Раны Армении».
Принимая за основу некоторые основные положения теории соотношения форм времени и хронотопа М. Бахтина и теории пространственного хронотопа и культурной памяти Ю. Лотмана, мы рассматриваем текст романа под новым углом зрения, чтобы показать, что в произведении «Раны Армении» нет ничего непродуманного: это сформированная на основе определенной системы четкая и точно организованная романическая структура, в которой хронотоп играет важную организующую роль в замысле автора и построении художественного мира.
Наша цель рассмотреть в пределах возможногоособенности проявления хронотопа в «Ранах…» и попытаться ответить на вопрос, следует ли рассматривать проявление пространственно-временных закономерных связей в историческом романе как обще-художественный прием, или они являются примером важнейших жанрообразующих признаков романической формы, впервые проявившихся в армянской литературе.
В соответствии с вышеуказанными целями нами сформулированы основные задачи исследования: используя герменевтические и структуралистские методы критического подхода, выявить определенные пространственно-временные принципы, лежащие в основе литературного текста и организующие текст, а также сложнейшую цепь сочетаний хронотопов, представить трактовку знакового, кодированного пространства, обуславливающего жанровое своеобразие и поэтику структуры текста, выделить некоторые типологически устойчивые хронотопы в романе, выявить их смыслонесущую и структурообразующую роль и функцию в процессе формирования композиции и структуры романа.
В результате применения указанных методов анализа художественного текста мы пришли к примечательным выводам, касающимся философского и творческого мировоззрения великого армянского романиста-просветителя, его замыслов при создании романа и в инструментарии их реализации.
The subject of the analysis of the article is the function of the chronotope, the space-time continuum in the historical novel “Wounds of Armenia” by Khachatur Abovyan.
Drawing upon fundamental principles of the theory of the relationship between the forms of time and the chronotope of M. Bakhtin and the theory of the spatial chronotope and the cultural memory of Y. Lotman, we approached the text of the novel from a fresh perspective to show that there is nothing spontaneous in the “Wounds of Armenia” novel: it is a clear and precisely thought-out novel structure formed on the basis of a certain system, where the chronotope plays an important organizing role in the author’s plan and construction of the artistic world.
Our purpose is to consider, within the limits of possibilities, the features of the manifestation of the chronotope in the “Wounds of Armenia” and to show whether the manifestation of space-time regular connections in the historical novel should be considered as a general artistic device or these are the most important, genre-forming features of the novel form that first appeared in the Armenian literature.
In accordance with the above, we have formulated the main objectives of the study: given the importance of the combined application of various methods of analysis of the artwork, using hermeneutic and structural methods of criticism to show certain spatial and temporal laws underlying the artistic text, organizing the text, to reveal the complex chain of combinations of chronotopes, to explore the relationship between the part and the whole, to interpret the iconic, coded space that determines the genre features and poetics of text structure, to identify some typologically stable chronotopes in the novel and show their semantic and constructive role and function in the process of forming the composition and structure of the novel.
We have summarized the findings of the research concerning the philosophical and creative worldview of the great Armenian enlightenment novelist, his intentions in creating novels and the tools for their realization in Conclusion.
Идентификаторы и классификаторы
Հայ գրականագիտության պատմության մեջ մի ամբողջական գիտություն է ձևավորել հայ մեծ լուսավորիչ ու մանկավարժ, նոր գրականության հիմնադիր Խաչատուր Աբովյանի գրական-ստեղծագործական ժառանգության քննությունը, որ, չնայած շուրջ երկուհարյուրամյա նպատակային ու արգասավոր ընթացքին, այսօր էլ առթում է հատկապես «Վերք Հայաստանի» վեպին առնչվող հրատապ հարցադրումներ ու նոր մեկնաբանության անհրաժեշտություն։
Список литературы
1. Աբովյան, Խաչատուր. Երկերի լիակատար ժողովածու, հատոր 3, Վերք Հայաստանի, ողբ hայրինասիրի, Հայկական ՍՍՌ հրատարակչություն,Երևան, 1984։
2. Աբովյան, Խաչատուր. Վէրք Հայաստանի Ողբ հայրենասիրի, Թիվրիզ,1858:
3. Բախտին, Միխայիլ. Ժամանակի և քրոնոտոպի ձևեր վեպում, թարգմանությունը՝ Գևորգ Գիլանցի, Անտարես հրատարակչություն, Երևան, 2017։
4. Հակոբյան, Պիոն. «Աբովյանը և Բակունցը», Բանբեր Երևանի համալսարանի, 1980, №2, էջ 47-61։ 154
5. Գրիգոր Մագիստրոսի թղթերը, աշխատասիրությամբ Կ. Կոստանյանցի, Աղեքսանդրապոլ, 1910։
6. Դանիելյան, Վահրամ. Ինչո՞ւ և ինչպե՞ս վերընթերցել «Վերք Հայաստանի» վեպը, Ինքնագիր, 2015, https://inknagir.org/?p=4770
7. Իսահակյան, Ավետիք. Երկերի ժողովածու, հատոր 5, Սովետական գրող հրատարակչություն, Երևան, 1977։
8. Հովհաննիսյան, Հենրիկ. Հնագույն դրաման Հայաստանում, Նաիրի հրատարակչություն, Երևան, 2010։
9. Սարինյան, Սերգեյ. Հայոց գրականության երկու դարը,գիրք երրորդ, Զանգակ հրատարակչություն, Երևան, 2002։
10. Սողոյան,Աստղիկ. Խաչատուր Աբովյանի պատումի արվեստը, Էդիթ Պրինտ հրատարակչություն, Երևան, 2022։
11. Лотман, Юрий. Структура художественного текста,изд. Искусство, Москва, 1970.https://imwerden.de/publ-10810 12. Лотман, Юрий. «Память в культурологическом освещении», Избранные статьи, т. 1, Таллин, 1992, стр. 200-202. https://granish.org/khorhrdanish-ev-mshakyut/11/12/2021
Выпуск
Другие статьи выпуска
ՀՈԴՎԱԾՈՒՄ ՆԿԱՐԱԳՐՎՈՒՄ Է ԸՆՏԱՆԵԿԱՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆԸ ՊԱՏԿԵՐԱԶԱՐԴ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀԵՏԱՀԱՅԱՑ ՓՈՐՁԻ ՄԵՋ
Սույն հետազոտության նպատակն է վերլուծել Հայաստանի Հանրապետությունում համայնքների եկամուտների հավաքագրման առջև ծառացած մարտահրավերները՝ առանձնահատուկ ուշադրություն դարձնելով գույքահարկին և հողի հարկին՝ որպես առաջնային եկամուտների աղբյուրների: Բացի այդ, ուսումնասիրության նպատակն է ընդգծել համայնքներում եկամուտի աղբյուրների արդիականացման նշանակությունը՝ զարգացման միտումներին համապատասխանեցնելու համար՝ դրանով իսկ ներկայացնելով բարելավման առաջարկություններ:
Ուսումնասիրության շրջանակում մեր առջև դրված են եղել հետևյալ խնդիրները՝ բացահայտել համայնքների եկամուտների ձևավորմանը նպաս-տող առաջնային աղբյուրները, ուսումնասիրել առկա մարտահրավերներն ու բացերը համայնքների եկամուտների հավաքագրման գործող համակարգում և ընդգծել համայնքներում եկամտի աղբյուրների արդիականացման անհրաժեշտությունն ու կարևորությունը։ Հետազոտության իրականցման համար օգտագործվել են փաստաթղթերի վերլուծության, վերացարկման (աբստրահման), ինդուկցիայի և վիճակագրական տվյալների վերլուծության մեթոդները։ Այս հետազոտության շրջանակում ուսումնասիրել ենք տարբեր հրապարակախոսական և գիտական նյութեր, ինչպես նաև ուսումնասիրելով պատմական զարգացումը՝ պատմականի և տրամաբանականի զուգակցման մեթոդով գտել ենք դրանց պատճառահետևանքային կապը։
Արդյունքում, հաշվի առնելով համայքներում առկա բարելավման ենթակա ուղղությունները և զարգացման միտումները՝ ներկայացրել ենք առաջարկներ։ Դրանք վերաբերում են նոր հարկատեսակի՝ հյուրանոցի հարկի ներդրմանը, ոլորտային միջազգային կազմակերպությունների հետ համագործակցության վերաիմաստավորմանը՝ նոր արդիական հաստիքների ներդրման կամ մասնագիտական վերապատրաստումների իրականացման միջոցով։
Սույն հետազոտության շրջանակներում նպատակ է դրվել բացա-հայտելու մթնոլորտային օդի պահպանության տնտեսական կառուցակարգի գործիքակազմի տեսամեթոդական դրույթներն ու գործնական կիրառության առանձնահատկությունները՝ գիտատեղեկատվական հիմք ստեղծելով Հայաստանում գործող համապատասխան տնտեսական գործիքակազմի կատարելագործման ու զարգացման համար:
Սահմանված նպատակից ելնելով՝ խնդիր է դրվել իրականացնելու մթնոլորտային օդի պահպանության բանագավառում կիրառվող գործիքա-կազմի վերլուծություն, ուսումնասիրելու գործիքների էությունն ու մեթոդա-կան հիմքերը, ներկայացնելու գործիքների կիրարկման միջազգային փորձի առանձնահատկություններն ու արդյունավետությունը էկոլոգատնտեսական արդյունքների ապահովման համատեքստում:
Առաջադրված խնդիրների լուծման համար աշխատանքում օգտա-գործվել են գիտական ճանաչողության այնպիսի մեթոդներ, ինչպիսիք են՝ պատմական, վերլուծության և համադրման, վերացարկման, ինդուկցիայի և դեդուկցիայի, վիճակագրական և գրաֆիկական պատկերման:
Իրականացված հետազոտության արդյունքում բացահայտվել և ներկա-յացվել է մթնոլորտային օդի պահպանության տնտեսական կառուցակարգի գործիքակազմի կառուցվածքը, որը բազմաքանակ և փոխլրացնող տարրերից կազմված համակարգ է: Միաժամանակ տնտեսական գործիքակազմի կիրարկման միջազգային լավագույն փորձի ուսումնասիրությունից ակնհայտ է դարձել տնտեսական գործիքակազմի՝ մթնոլորտային օդի պահպանության գործում էկոլոգատնտեսական դրական արդյունքներ ապահովելու բավարար ներուժի առկայությունը, մինչդեռ Հայաստանում գործող մթնոլորտային օդի պահպանության տնտեսական կառուցակարգը չի իրացնում տնտեսական գործիքակազմի ողջ ներուժը և արդիականացման ու համալրման կարիք ունի, ինչին կարող են նպաստել սույն հետազոտության արդյունքները:
Հոդվածի նպատակն է ընտրված շրջակա միջավայրի տնտեսա-գիտության հասկացութային ապարատի գործադրմամբ և կայուն զարգացման նպատակներին հասնելու և սկզբունքների կիրարկմանն առնչվող հիմնա-խնդրի նորովի ձևակերպմամբ ուսումնասիրել Հայաստանի հանքարդյունա-բերական գործունեության արդյունքում առաջացած բացասական հետևանքները: Կայուն զարգացման տնտեսական, սոցիալական և բնապահպանական բաղադրիչների առանձնացումով առաջադրվել են հետևյալ խնդիրները. իրականացնել մարդու առողջության վրա շրջակա միջավայրի աղտոտվածության քաղցկեղածին ներգործության վերլուծություն, ստանալ ազդեցության գնահատականներ:
Կայուն զարգացումը, աստիճանաբար ահագնացող բազմաթիվ և բազմաշերտ հիմնախնդիրների շարքում, ենթադրում է կենսագործունեության տնտեսական, սոցիալական և բնապահպանական հատվածների փոխկապակցված և հաշվեկշռված զարգացում, որը բավարարում է ներկա սերնդի պահանջմունքները՝ չզրկելով դրանց բավարարման հնարավորությունից ապագա սերունդներին:
Մարդու տնտեսական գործունեության և շրջակա միջավայրի միջև առաջացած փոխադարձ բացասական ազդեցության հիմնախնդիրները և կոնֆլիկտները հանգուցալուծելու համար անհրաժեշտ է ուսումնասիրել և իրականացնել վերլուծություններ, կառուցել խելամիտ կապերն արտացոլող տնտեսամաթեմատիկական, մասնավորաբար, էկոնոմետրիկ մոդելներ, երաշխավորություններ առաջադրել ռիսկերը նվազեցնելու համար, որոնք հնարավորություն կտան ընտրելու համապատասխան գործիքակազմ և մշակելու կառուցակարգեր: Այս հարցադրումների համախմբով են պայմանավորված հետազոտության արդիականությունը, առաջադրվող խնդիրներն ու լուծումները:
Հետազոտությունը բացահայտում է Հայաստանի Հանրապետության տնտեսությունում, բնապահպանական ու սոցիալական (առողջապահական) բացասական հետևանքների կանխարգելման նպատակով, օրենսդրական ու կառուցակարգային ներազդման ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների լավարկման անհրաժեշտությունը: Երկարաժամկետ հատվածի կտրվածքով ներկայացվում են երաշխավորություններ՝ կայուն զարգացման նպատակները տնտեսական առաջընթացի հետ համադրելով: Մասնավորաբար, առաջարկվում է ֆիսկալ քաղաքականության գործադրմամբ իրականացնել առողջապահական կանխարգելիչ միջոցառումների համալիր՝ չարորակ նորագոյացություններով հիվանդների թվաքանակի կրճատման նպատակով:
Գիտական հոդվածի նպատակն է գնահատել գովազդի տնտեսական ազդեցությունը սպառողի վարքագծի վրա: Նշված նպատակին հասնելու համար գիտական հոդվածի շրջանակում առաջադրվել են հետևյալ խնդիրները․ ուսումնասիրել գովազդի տնտեսական առումները, ինչպես նաև սպառողական վարքի վրա ազդող տնտեսական և հոգեբանական գործոնները, վերլուծել գովազդի արդյունավետության վրա ազդող գործոնները և գնահատել տնտեսական գործոնների ազդեցությունը գովազդային արշավների արդյունավետության վրա:
Մասնավորապես, դիտարկվող կազմակերպության օրինակով վերլուծվել են գովազդային արշավների կազմակերպման հաղորդակցման ուղիները, գնահատվել է դրանց ազդեցությունը սպառողի վարքագծի վրա, որի արդյունքում կայացվել են ֆինանսական ռեսուրսների վերաբաշխման որոշումներ:
Հետազոտության ընթացքում կիրառվել են վերլուծությունների, համեմատության, տրամաբանական եզրահանգումների մեթոդները:
Ըհդհանուր առմամբ, գովազդային արշավների կազմակերպման տրամաբանությունը հետևյալն է․ գովազդային արշավի նապատակադրմամբ պայմանավորված, ընտրվում են ավանդական և թվային մարքեթինգային գործիքներ և կիրառվում արդյունավետության չափման միավորներ։
Կարելի է եզրակացնել, որ գովազդային նախագծի իրագործման կամ գովազդային արշավի կազմակերպման արդյունավետության վրա էական ազդեցություն ունի մարքեթինգային հաղորդակցման ուղու ընտրությունը: Սույն գիտական հոդվածի շրջանակում կատարված հետազոտությունների արդյունքում կարելի է եզրակացնել, որ գովազդային արշավի արդյունավետ կազմակերպումը էապես պայմանավորված է մարքեթինգային հաղորդակցման ուղու և թիրախային լսարանի ճիշտ համադրությամբ:
Երկրի զարգացման և հատկապես բնակչության կենսամակարդակի պահպանման և ավելացման ուսումնասիրության նպատակն է վարվող տնտեսական քաղաքականության և բնակչության բարեկեցության աստիճանի միջև կապերի ուսումնասիրությունը։ Այդ նպատակին հասնելու համար հեղինակները բացահայտել և առանձնացրել են այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք են երկրում ձևավորված տնտեսակարգի և բնակչության եկամուտների բաշխման հարաբերությունների ուսումնասիրությունը, դրանց համեմատական վերլուծությունը տարբեր տնտեսակարգերի ժամանակ, ինչպես նաև բնակչության կողմից եկամուտների կուտակման ու սպառման վրա ազդող գործոնները։ Հայաստանի Հանրապետության անցած ժամանակահատվածի՝ պետականաշինության ճանապարհի ուսումնասիրության և վերլուծության հիման վրա փորձ է արվել բնութագրել և գնահատել երկրի սոցիալ-տնտեսական ձեռքբերումները 1965-1980 թթ․-ին, երբ Հայաստանը նախկին Խորհրդային Միության հանրապետություններից մեկն էր, ինչպես նաև քննարկվել է Հայաստանի երրորդ հանրապետության 2010-2023 թթ․-ի մակրոտնտեսական մի շարք ցուցանիշների փոփոխության վարքագիծը ու դրանք համեմատել Խորհրդային Հայաստանի զարգացման ընտրված տասնհինգամյա ցուցանիշների հետ։ Ուսումնասիրության արդյունքում ստացված օրինաչափություններն ու դասերը վկայում են այն մասին, որ միշտ չէ, երբ շուկայական տնտեսությունը բնակչության բարեկեցության համար լավագույն միջավայր է ստեղծում, ուստի կարևոր է պետության ակտիվ և նպատակադրված սոցիալական քաղաքականությունը։
Հոդվածի նպատակն է ներկայացնել Իրան-Ադրբեջան տեղեկատվական-հոգեբանական պատերազմը և դրանում կիրառված մեթոդները՝ նարդա-րանյան դեպքերի օրինակով:
Հոդվածում քննարկվում է Նարդարանի կրոնաքաղաքական իրավիճակը, որն աչքի է ընկել հոգևորականության հետապնդումներով, կրոնական բազմաթիվ ծիսակատարությունների անցկացման արգելմամբ, արևմտյան արժեքների ներդրմամբ (եվրատեսիլյան օրինակով), տարբեր ցույցերով, ձերբակալություններով և արյունալի բախումներով: Հոդվածում ներկայաց-ված է այն հակադրությունը, որ Նարդարանը, թեև լինելով Բաքվին այդքան մոտ, միևնույն ժամանակ այդ երկրի ամենակրոնականացված և պահպանողական շիայական կենտրոնն է:
Սույն հոդվածի շրջանակում խնդիր ենք դրել վեր հանելու այն հիմնական արձագանքներն ու տեսակետները, որով հանդես է գալիս իրանական կողմը՝ Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից 2015 թ. Ադրբեջանի Նարդարան ավանի շիա բնակչության նկատմամբ իրականացված բռնաճնշումների վերաբերյալ:
Աշխատանքը շարադրված է գիտական տարաբնույթ ուսումնասիրութ-յունների և մամուլից վերցրած նյութերի հիման վրա՝ վերլուծական, համադրական և պատմանկարագրական մեթոդների կիրառմամբ:
Ուսումնասիրության արդյունքում հանգել ենք այն եզրակացության, որ Ադրբեջանը, իրանական ազդեցությունը դիտարկելով որպես սպառնալիք իր աշխարհիկ բնույթին, իրականացնում է հակաշիայական համալիր գործողություններ, ինչի օրինակներից են նարդարանյան իրադարձութ-յունները: Խնդրո առարկայի շրջանակում իրանական կրոնաքաղաքական ղեկավարությունն իր արձագանքներում ավելի մեղմ ու զգուշավոր է` ի հակադրություն Իրանի բարձրաստիճան հոգևորականների, որոնք իրենց դիրքորոշումներում առավել կոշտ են և հռետորաբանությամբ խիստ:
Կոմիտասի կենսապատումը ցայսօր մնում է հետազոտողների ուսումնասիրության առարկան և չի դադարում նորանոր բացահայտումների աղբյուր լինելուց: Հոդվածի նպատակն է քննել Կոմիտասին նվիրված ժամանակակիցների հուշերի, մասնավորապես` մեծ հանճարի կերպարի կերտման առանձնահատկությունները: Այդ իմաստով փորձ է արվում ընդգծելու և ամբողջացնելու այն սկզբունքները, որոնք Կոմիտասի կերպարի ձևավորման հիմքում են: Հետազոտության նպատակով պայմանավորված՝ խնդիր ենք դրել հուշերը ներկայացնելու կառուցվածքային ներքին բաժանումներով՝ Կոմիտասն իբրև մարդ-անհատականություն, հոգևորական, երաժիշտ, մանկավարժ, բանահավաք, ընկեր և ոչ միայն: Սույն հետազոտության արդիականությունը պայմանավորված է այն պարզ իրողությամբ, որ Կոմիտասը՝ իբրև հայ ժողովրդի ոգեղեն աղբյուր, երբեք չի սպառվում. յուրաքանչյուր սերունդ նորովի է զորանում իրեն փոխանցված աղբյուրից: Ժամանակը հոսում է, փոխվում են մարդկային մտածողությունն ու հոգեբանությունը, սակայն մնայունի ու արժեքավորի գնահատման չափանիշները այսօր էլ արդիական են և ուսուցանող. դրա ակնհայտ ապացույցն են Կոմիտասի մասին գրված հուշերը:
Նյութի քննությունն իրականացվել է կենսագրական, նկարագրական և վերլուծական մեթոդներով: Հետազոտության արդյունքում հանգել ենք այն եզրակացությանը, որ ժամանակակիցների հուշապատումներում ներկայացված կոմիտասյան կյանքի իրադարձությունները՝ իբրև սրբազան մասունք ու ավանդ, պիտի փոխանցվեն ներկա և ապագա սերունդներին, որովհետև Պարույր Սևակի արտահայտությամբ՝ ոչ միայն ժողովուրդն է հանճարներ ծնում, այլև հանճարն է իր տաղանդով ժողովրդին վերածնում:
Սույն հոդվածը ներկայացնում է Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության (ԵԱՀԿ) Մինսկի խմբի հայտարարություններում և զեկույցներում առկա երանգավորումների (տոնայնությունների) վերլուծությունը՝ նպատակ ունենալով բացահայտելու դրանց ազդեցությունը հակամարտությունների կարգավորման ջանքերի վրա՝ մասնավորապես կենտրոնանալով Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության վրա։
Հոդվածի նպատակն է ներկայացնել միջնադարյան 2 հանճարեղ իրավագետների՝ Մխիթար Գոշի և Սմբատ Սպարապետի դատաստանագրքերի ամուսնաընտանեկան և ժառանգական քաղաքացիական հարաբերություններ կարգավորող օրենքների և կանոնների իրավական բառապաշարի ձևաիմաստային առանձնահատկությունները, որոնց իմացությունը ապահովում է արդի հայերենում իրավական խոսքի հաստատուն և ճշգրիտ շարադրանքը բովանդակային և լեզվական տեսանկյունից։
Նպատակին հասնելու համար մեր առջև դրել ենք հետևյալ խնդիրները՝ լեզվական քննության ենթարկել միջնադարյան իրավագետների դատաստանագրքերը, ընդգծել ուսումնասիրվող նյութի բառապաշարի ձևաիմաստային դրսևորումները, ներկայացնել դրանց զարգացումը, համեմատել ներկայիս համապատասխան օրենսգրքերի մասնագիտական բառապաշարի հետ, տարբերակել հնաբառերը, պատմաբառերը, ինչպես նաև արդի հայերենի կենսունակ իրավաբանական տերմինները։
Հոդվածի նյութը ներկայացված է լեզվաբանության մեջ մշակված իմաստաբանական, համեմատական, վերլուծական և նկարագրական մեթոդներով, տարաժամանակյա և համաժամանակյա մոտեցումներով։
Կատարված ուսումնասիրությունից եզրահանգում ենք, որ միջնադարում հայ իրականության մեջ ձևավորվել են օրենքներով և կանոններով կարգավորվող ամուսնաընտանեկան և ժառանգական քաղաքացիական հարաբերություններ, որոնց վերաբերյալ իրավանորմերը դատաստանագրքերում շարադրված են մասնագիտական համապատասխան բառապաշարով։ Թեև դրանց մի ստվար մասն այսօր տերմինային արժեք չունի, բայց և այնպես մի զգալի մասն էլ կարևոր դերակատարություն է ունեցել արդի հայերենի իրավական բառապաշարի բառամիջուկը կազմելիս։
Ակներև են գրական հայերենի 2 որակների ընդհանրական և տարբերակիչ մասնագիտական բառաշերտերը, որոնք պայմանավորված են օրենսգետների օգտագործած իրավական աղբյուրներով, նրանց կրթությամբ, հասարակական կյանքում զբաղեցրած պաշտոնով, տարբեր ժամանակահատվածներում ստեղծագործելու լեզվական, հասարակական-քաղաքական տարաբնույթ պահանջներով։
Հոդվածի հիմնական նպատակն է բացահայտել ֆալիբիլիզմի և դրա հիմնական սկզբունքների զարգացումը 19-րդ դարի փիլիսոփայության և, մասնավորապես, պրագմատիզմի ուղղության տարբեր ներկայացուցիչների իմացաբանական ու գիտաբանական հայացքներում:
Նպատակին հասնելու համար առաջադրվել են հետևյալ խնդիրները՝ վերլուծել ֆալիբիլիզմի ձևավորմանը և հետագա զարգացմանը նպաստած 19-րդ դարի մի շարք մտածողների իմացաբանական, գիտաբանական և այլ հայացքները, քննել ֆալիբիլիզմի զարգացմանը նպաստած պրագմատիզմի ներկայացուցիչների հայացքների ընդհանրությունները, տարբերություններն ու ֆալիբիլիզմի զարգացման և դրսևորման հիմնական միտումները:
Հետազոտության ընթացքում օգտագործվել են բազմաթիվ բնագրեր և հոդվածներ: Հետազոտությունում կիրառվել են անալիզի, սինթեզի, ինդուկցիայի, դեդուկցիայի, համանմանության և պատմահամեմատական մեթոդները:
Հետազոտության հիմնական եզրահանգումն այն է, որ 19-րդ դարի փիլիսոփայության և գիտության մի շարք մտածողներ, ի դեմս Չարլզ Պիրսի, Ուիլյամ Ջեյմսի և Ջոն Դյուիի, կարևոր նշանակություն են ունեցել ֆալիբիլիզմի հիմնական սկզբունքների ձևակերպման և զարգացման համար։ Մասնավորապես, նշված հեղինակների կողմից ճանաչողությունում մշտական կասկածի և սխալականության անօտարելիության արձանագրումը և ֆալիբիլիզմի իմացաբանական-մեթոդաբանական գործառույթների կարևորումը հիմք է դարձել ֆալիբիլիզմի՝ որպես հայեցակարգի ձևավորման և հետագա զարգացման համար։ Կատարված հետազոտությունը թույլ է տալիս պնդել, որ դեռևս 19-րդ դարում ֆալիբիլիզմի հիմնական սկզբունքները կիրառվել են գիտելիքների նաև այլ ոլորտներում՝ հասարակական-քաղաքական խնդրակարգերի առնչությամբ։ Այս արձանագրումը կարևոր նշանակություն կարող է ունենալ արտաիմացաբանական խնդրակարգերում ֆալիբիլիզմի կիրառական նշանակության հետագա ուսումնասիրությունների համար։
Աշխարհում գոյություն ունի շուրջ 25 դե ֆակտո պետությունպետություն, որոնցից հինգը՝ հետխորհրդային տարածքում։ Դե ֆակտո ռեժիմների ի հայտ գալը ուղղակիորեն առնչվում է այն փակուղային և կոնֆլիկտածին իրողությանըիրողությանը, որի դեպքում պետության հետ ուղղակիորեն առնչվող դե յուրե պետությ ունն այլևս ի վիճակի չի լինում իրացնելու իր ինքն իշխանությունը դե ֆակտո պետության բնակչության և տարածքի նկատմամբ : Սույն հոդվածի նպատակն է վերլուծել և համեմատել էթնոքաղաքական հակամարտությունները Լեռնային ՂարաբաղումՂարաբաղում, Հարավային ՕսիայումՕսիայում, Աբխազիայում և Մերձդն եստրում : Ուշադրության կենտրոնում են հակամարտությունների պատճառներիպատճառների, գործընթացների և հետևանքների նմանություններն ու տարբերություններըտարբերությունները, որը տալիս է հակամարտությունների դինամիկայի համապարփակ պատկերացում և բացահայտում է էթնոքաղաքական վեճերի համատեքստում հնարավ որ ընդհանրությունների առկայությունը։ Նպատակն իրականացնելու համար խնդիր է դրվել ուսումնասիրելու տարածաշրջաններում պատմական ֆոնիֆոնի, քաղաքական զարգացումներիզարգացումների, էթնիկ կազմի և միջազգային ազդեցությունների ունեցած դերն ու նշանակությունը։ Հոդվածի մեթոդաբանական մոտեցու մը հիմնված է նշված էթնոքաղաքական հակամարտությունների համեմատական վերլուծության վրա։ Օգտվել ենք ինչպես որակականորակական, այնպես էլ քանակական հետազոտության մեթոդներից : Օգտագործվել են առաջնային աղբյուրներ՝ ներառյալ պաշտոնական փաստաթղթերփաստաթղթեր, քաղաքական հայտարարություննե ր և հոդվածներ՝ հիմնականում գերմանական լրատվականներից։ Հիմնավորվել էէ, որ էթնոքաղաքական հակամարտությունները մշտապես ունենում են բարդ ու հակասական դինամիկադինամիկա, որն էլ իր հերթին պարարտ հող է նախապատրաստում տարածաշրջանային խոշոր խաղացողների հետաքրքրությունների հա մար։ Եզրակացությունն այն էէ, որ էթնոքաղաքական հակամարտությունների վերաբերյալ բազմակողմանի հետազոտությունները հնարավորություն են տալիս ձևավորելու հստակ պատկերացումներ հակամարտությունների պատճառների և հետևանքների վերաբերյալ՝ համադրելի իրավիճակներում հակամարտ ությունների լուծման հնարավոր օրինաչափություններն ու ընդհանրությունները բացահայտելու համար
Հոդվածի նպատակն է վեր հանել դիվանագիտական այն մեթոդները, որոնց իմացությունը և կիրառումը կարող են մեծապես նպաստել երկրների միջև հարաբերություների բարելավմանը, առանձին դեպքերում նաև՝ երկրների միջև գոյություն ունեցող լարվածության թուլացմանը։ Հոդվածում արծար ծվում են այն խնդիրները, որոնք դրված են դիվանագետների առջև՝ այդ նպատակին հասնելու համար, այն է՝ գտնել ուղիներ՝ երկրների միջև մշտական երկխոսություն ապահովելու և համագործակցությունը խթանելու համար։ Դիվանագետի համար հատկապես կարևոր է միջմշակութային առանձնահատ կությունների իմացությունըիմացությունը, որը հնարավորություն է տալիս խուսափելու ոչ նրբանկատ կամ վիրավորական արտահայտություններից կամ գործողություններից ևև, դրանց հմուտ կիրառության դեպքումդեպքում, դրանք օգտագործել ի շահ բանակցությունների։ Բանակցությունների հաջողությունը պայմանավորված է նաև դիվանագետի անձնային որակներով՝ անձնական գրավչություն, վայելուչ արտաքին և պահվածք, իր կողմից բանակցվող հարցի լիարժեք տիրապետում, մասնագիտական խոր գիտելիքներ համաշխարհային քաղաքակրթության և ժամանակակից աշխա րհաքաղաքականության թեմաների, միջմշակութային հաղորդակցման առանձնահատկությունների և այլ հարցերի վերաբերյալ։ Թեմայի վերլուծության համար կիրառվել են երկկողմ և բազմակողմ դիվանագիտության արդի միտումների քննադատական վերլուծության, ինչպես նաև համաժամանակյա և տար աժամանակյա ուսումնասիրության մեթոդները։ Հոդվածի հիմնական եզրահանգումն այն է, որ մասնագիտական գործունեության և բանակցությունների ժամանակ հաջողության հասնելու համար դիվանագետը պետք է զուգակցի վերը նշված մասնագիտական հմտություններն ու անձնական կարևոր որակները , ինչպես նաև կարողանա
լավագույնս ներկայացնել իր երկիրը թե՛ մասնավոր, թե՛ հանրային հադիպումների ժամանակ։
Այս հոդվածի նպատակն է ուսումնասիրել ընտրական համակարգերի և ժողովրդավարական զարգացման միջև կապը Հայաստանում և Ուկրաինայում 2015-2019 թվականներին։ Այդ նպատակին հասնելու համար աշխատանքում առանձնացվում են հետևյալ խնդիրները՝ դիտարկել ընտրական համակարգի էվոլյուցիան և նրանց փոխազդեցությունը ինստիտուցիոնալ միջավայրի հետ։
Աշխատանքում օգտագործվում են քանակական և որակական մեթոդներ։ Հայաստանի և Ուկրաինայի ընտրական համակարգերի ուսումնասիրության համար օգտագործվում են նկարագրողական վիճակագրության և դեպքերի ուսումնասիրության (case study) մեթոդները։ Աշխատանքում իրականացվում է նաև համեմատական վերլուծություն ինստիտուցիոնալ համատեքստում ընտրական համակարգերի ընդհանրություններն ու առանձնահատկությունները պարզելու նպատակով։
Ուսումնասիրության հիման վրա կարելի է պնդել, որ ընտրական համակարգի արդյունավետությունը զգալիորեն կախված է ինստիտուցիոնալ միջավայրից։ Թե´ Հայաստանը, թե´ Ուկրաինան որդեգրել են համամասնական ընտրական համակարգեր։ Սակայն երկու երկրների ինստիտուցիոնալ համատեքստի առանձնահատկությունները հանգեցրել են տարբեր արդյունքների։ Հայաստանում նշված ժամանակահատվածում գոյություն ունեցող ռեյտինգային բաղադրիչը սահմանափակում էր համամասնական համակարգի արդյունավետությունը՝ ներառական և մրցակցային միջավայր կազմավորելու հարցում։ Ուկրաինայում ցածր անցողիկ շեմն ու մեկ ընդհանրական ընտրատարածքը համամասնական ընտրակարգի պայմաններում նպաստեց առավել բաց ու ներառական քաղաքական համակարգի։
Սույն հոդվածը նպատակ է հետապնդում վերհանելու 1905 թ. հայ-թաթարական բախումների իրական ու խորքային պատճառները, հայերի ինքնապաշտպանության կազմակերպման հանգամանքներն ու բարդությունները ըստ «Դրօշակ» պարբերականի։
Աշխատանքի խնդիրը 1905թ. հայ-թաթարական բախումների իրական պատճառների, նրա կազմակերպիչ հիմնական ուժի՝ ցարական իշխանության գործադրած ջանքերի, ինչպես նաև Դաշնակցության կազմակերպած փայլուն ինքնապաշտպանության քննական վերլուծությունն է՝ հիմք ընդունելով «Դրօշակ» պարբերականի առատ տեղեկություններն ու դրանց համադրումը այլ հեղինակների աշխատությունների հետ:
Աշխատանքը շարադրված է փաստերի համադիր քննությամբ, պատմաքննական վերլուծության սկզբունքների կիրառմամբ:
Կատարված ուսումնասիրության արդյունքում կարելի է պնդել, որ 1905-1906 թթ. ցարական կառավարության կողմից հրահրված հայ-թաթարական բախումները ունեին ինչպես քաղաքական, այնպես էլ տնտեսական դրդապատճառներ և հեռահար նպատակներ, սակայն Դաշնակցության կազմակերպած ինքնապաշտպանական ու կտրուկ հարձակողական ճիշտ գործողությունների շնորհիվ այդ բախումները մարեցին ամբողջ Կովկասի տարածքում: Անժխտելի փաստ է, որ ցարական կառավարությունը, հրահրելով ազգաամիջյան բախումներ Կովկասյան տարածաշրջանում, նպատակ էր հետապնդում նրանց հեռու պահել կայսրությանը պատուհասած հեղափոխական շարժումներից և հնարավորինս տնտեսական ու քաղաքական օգուտներ քաղել այդ ընդհարումներից: Սակայն այս բախումներում հայ ժողովրդին հաջողվում է հաղթանակած դուրս գալ, քանզի դիմադրության կազմակերպումն իր վրա է վերցնում Դաշնակցությունը, որը 1904 թ. «Կովկասյան ճակատ»-ի բացմամբ իր վրա վերցրեց նաև արևելահայության ինքնապաշտպանության գործը:
20-րդ դարի 60-ական թվականներին ԽՍՀՄ-ում սկսեցին ձևավորվել այլախոհական շարժումներ, որոնք տարածվեցին նաև Խորհրդային Հայաստանում, որտեղ այլախոհությունը դրսևորվում էր երեք հիմնական ուղղություններով։ Սակայն այլախոհական պայքարի առանցքում Հայաստանի անկախության վերականգնման համար պայքարն էր։ 1966 թ․ հիմնադրվում է Ազգային Միացյալ կուսակցությունը, որը, ամբողջացնելով մինչև այդ հայ հայրենասիրական շրջանակներում քննարկվող գաղափարները, իր վրա է վերցնում Հայաստանի ազատագրության և պետականության վերականգնման շարժումը։ Այն իր նշանակությունն ուներ ոչ միայն Խորհրդային Հայաստանում, այլ նաև ամբողջ ԽՍՀՄ-ում։
Հոդվածի նպատակն է ուսումնասիրել և բազմակողմանի ներկայացնել Հայաստանի անկախության վերականգնման պայքարի ընթացքում Ազգային Միացյալ կուսակցության դերն ու նշանակությունը։
Նպատակն իրականացնելու համար խնդիր է դրվել հետազոտել և քննարկել Ազգային Միացյալ կուսակցության հիմնադրման նախադրյալները, գործընթացը, ծրագիրը, կանոնադրությունը։
Հետազոտությունը կատարվել է պատմական, պատմահամեմատական մեթոդների միջոցով։ Իրականացվել է պետական փաստաթղթերի, արխիվային նյութերի կոնտենտ վերլուծություն։
Հիմնավորվել է, որ Խորհրդային Հայաստանում ձևավորված անկախության շարժումը եղել է 17-19-րդ դարերի ընթացքում հայ ազատագրական շարժումների տրամաբանական գաղափարական շարունակությունը 20-րդ դարում՝ ընդդեմ Խորհրդային կայսրության։
Եզրակացությունն այն է, որ Խորհրդային Հայաստանում ընթացող անկախության շարժումը և դրա կազմակերպման համար հիմնադրված Ազգային Միացյալ կուսակցությունը շարունակել են մինչ այդ տարբեր դարերում ընթացած ազգային ազատագրական շարժումները՝ հասնելով հաղթական արդյունքի։
Հոդվածի նպատակն է ներկայացնել 1921 թ․ հուլիսի 5-ին Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության (ՌԿ/բ/Կ) Կովկասյան բյուրոյի (Կովբյուրո) տխրահռչակ որոշումը Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի կազմ մտցնելու վերաբերյալ և փաստերի քննությամբ ցույց տալ այդ որոշման ապօրինի լինելը։
Ուսումնասիրությունն իրականացվել է հետևյալ խնդիրների առաջադրմամբ՝ 1․ ցույց տալ Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ մուսավաթական Ադրբեջանի զավթողական քաղաքականություն որդեգրած և շարունակական դարձրած Խորհրդային Ադրբեջանի ռազմավարությունը, 2․ բացահայտել Խորհրդային Ադրբեջանի դիվանագիտական քայլերը Լեռնային Ղարաբաղն աստիճանաբար բռնակցելու ուղղությամբ, 3․ ներկայացնել Խորհրդային Հայաստանի կառավարության որոշումները Լեռնային Ղարաբաղը հայկական պետությանը կցելու ուղղությամբ, 4․ նարիմանովյան քաղաքականության վերծանումը՝ որպես Խորհրդային Ռուսաստանի և Թուրքիայի շահերի համընկնումից օգտվելու, սպառնալիքների մարտավարությամբ նպատակին հասնելու քաղաքական ուղղություն, 5․ ՌԿ/բ/Կ Կովբյուրոյի հուլիսի 4-ի հայանպաստ որոշումից հետ նահանջելու պատճառները, 6․ Լեռնային Ղարաբաղի՝ Ադրբեջանին բռնակցման փաստը ադրբեջանական պատմագիտության խեղաթյուրումների համապատկերում դիտարկելը։
Հետազոտությունն իրականացվել է սկզբնաղբյուրների համալիր քննության, պատմական տեսակետների համադրման, պատմաքննական մեթոդով։ Հետազոտության առանցքում Լեռնային Ղարաբաղի բռնակցման հիմնախնդրի ուսումնասիրությունն է ադրբեջանական պատմագիտության խեղաթյուրումների համապատկերում։
Հետազոտության ընթացքում հանգել եմ հետևյալ եզրահանգումներին․ 1․ Խորհրդային Ադրբեջանը որդեգրել էր Թուրքիայի հետապնդած պանթուրքիզմի քաղաքականությունը, որի անկյունաքարերից մեկն էլ Լեռնային Ղարաբաղի կլանումն էր, 2․ Լեռնային Ղարաբաղի բռնակցումը Ադրբեջանին տեղի ունեցավ Խորհրդային Ռուսաստանի և Խորհրդային Ադրբեջանի շահերի մեկտեղման արդյունքում, որի գլխավոր զարկերակը Քեմալական Թուրքիայի տարածաշրջանում հետապնդած հեռագնա նպատակներն էին, 3․ ադրբեջանական պատմագիտությունը քննության ենթակա հարցի առնչությամբ արտահայտում է հակասական տեսակետներ, կատարում պատմական փաստերի բացահայտ խեղաթյուրում, հիմնախնդրի միակողմանի քննություն, 4․ առաջ են քաշվել հակադարձ փաստարկներ ընդդեմ ադրբեջանական պատմագիտության կեղծարարությունների։
Սույն հոդվածի նպատակն է ներկայացնել Ադրբեջանի իշխանությունների շարունակական հայատյաց քաղաքականության շրջանակներում իրականացվող Արցախի ապաբնակեցմանն ուղղված նախատեսվող գործողությունները, կատարված հանցագործությունները և արցախահայության իրավունքների շարունակական խախտումները: Արցախում տեղի ունեցող իրադարձությունները ճշգրիտ ներկայացնելու համար հեղինակները նպատակ են ունեցել ոչ միայն ուսումնասիրել Ադրբեջանի պետական քաղաքականությունը, իրադարձություններն ու միջազգային իրավական ակտերը, այլև փաստահավաք միջոցառումներ անցկացնել արցախահայության շրջափակման և բռնի տեղահանման շրջանում, ինչպես նաև այդ իրադարձություններից հետո: Հոդվածի շրջանակներում հետազոտություններ իրականացնելիս օգտագործվել են ինչպես ընդհանուր գիտական, այնպես էլ հատուկ մեթոդներ, որոնք թույլ են տալիս ներկայացնել տեղի ունեցած իրադարձությունների օբյեկտիվ պատկերը և ընդգծել համապատասխան միջազգային իրավական ակտերով նախատեսված Մարդու իրավունքների, հիմնարար ազատությունների և հանցագործությունների խախտումները: Հոդվածի թեմայի շրջանակներում իրականացվել են կոնկրետ փաստերին առնչվող սկզբնաղբյուրների համադրում և համեմատական վերլուծություն, ինչպես նաև միջազգային իրավական ակտերի և դրանց հետ կապված վարդապետական մեկնաբանությունների ուսումնասիրություն, վերլուծություն և համեմատություն: Բացի այդ, մանրակրկիտ ուսումնասիրվել են միջազգային կոնվենցիաներին առնչվող փաստաթղթերը, համադրվել են առկա փաստերն ու իրավական ակտերը, ինչպես նաև կատարվել է տրամաբանական վերլուծություն: Բազմակողմանի ուսումնասիրության արդյունքում միանշանակ կարելի է փաստել, որ 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանը շարունակել է իր ցեղասպան քաղաքականությունն Արցախում ՝ պատասխանատվության չենթարկվելով մարդու իրավունքների բազմաթիվ խախտումների և պատերազմական հանցագործությունների համար, որոնք, ի վերջո, հանգեցրել են Արցախի ամբողջական ապաբնակեցմանը ։
Издательство
- Издательство
- ОМУСА
- Регион
- Армения, Ереван
- Почтовый адрес
- Ереван
- Юр. адрес
- Ереван
- ФИО
- Афян Надежда Гришаевна (Руководитель )
- Контактный телефон
- +374 (00) 000000