Концертная увертюра «Шунчаки ҳазил» Мустафо Бафоева в интертекстуальной проекции (2024)
Теория интертекста, сформировавшаяся в филологии, семиотике и культурологии, получила разработку в музыковедении в последней трети ХХ века. Подход видного представителя музыкальной науки Узбекистана Наталии Соломоновны Янов-Яновской (род. в 1934) дополняет эту теорию актуальной для ряда внеевропейских музыкальных культур концепцией интертекстуального двуединства восточной композиторской музыки, порожденного диалогом монодийной и многоголосной языковых систем. Цель статьи – аргументация выдвинутого ученым тезиса об осознании национальной музыкальной культурой собственной самоценности в современных условиях взаимодействия центростремительных и центробежных факторов ее развития и вызовов глобализации. Для ее достижения применены семантический, семиотический, герменевтический подходы, учтен теоретический опыт изучения феномена интертекстуальности в музыке, литературе и медиаискусстве.
Репрезентативным объектом избрана концертная увертюра-рондо «Шунчаки ҳазил» узбекского композитора Мустафо Бафоева (род. в 1946), впервые рассмотренная в аспекте раскрытия программного замысла привлеченными интертекстуальными средствами. В результате анализа выявлено, что содержательной основой данного произведения явился показ «западного», «восточного» и «национального» культурных сценариев в трех эпизодах рондо. Рефрен, включивший узбекскую пословицу-интекст, стал выразителем творческого кредо композитора: изучая и воспринимая инонациональный опыт, не терять аутентичного «лица», оставаться самим собой.
Интертекстуальный аппарат составили цитата, аллюзия, метафора, амальгама, образ, стилизация, адаптация, пародия, полистилизм, пентатоника, микст многоголосной фактуры и тембрового колорита национальных музыкальных инструментов, программно-обусловленная форма рондо. Демонстрируя свободное им владение и раскрывая с его помощью идейный замысел увертюры, Мустафо Бафоев позиционирует центростремительную платформу своего творчества, что характерно для композиторской школы Узбекистана на нынешнем этапе развития как в плане стилевого обновления, так и национально-почвенного дискурса. Этим подтверждается справедливость вывода Н. С. Янов-Яновской о растущем осознании самоценности национальной музыкальной культуры в противовес тенденциям глобализации.
The theory of intertext, having taken shape in philology, semiotics and cultural studies, was developed in musicology in the last third of the twentieth century. The approach of the prominent representative of musicology in Uzbekistan, Natalia Yanov-Yanovskaya (b. 1934), complements this theory with the concept of intertextual duality in Eastern compositional music, arising from the dialogue between monophonic and multi-voice language systems. The purpose of this article is to argue the thesis put forward by N. Yanov-Yanovskaya about the awareness of national musical culture of its own self-value in modern conditions of interaction between centripetal and centrifugal factors of its development and globalization challenges. To achieve it, semantic, semiotic, hermeneutic approaches are applied, and theoretical experience of studying the phenomenon of intertextuality in music, literature and media art is taken into account.
The concert overture-rondo “Shunchaki Khazil” (Just a Joke) written by Uzbek composer Mustafo Bafoyev (b. 1946) is chosen as a representative object. For the first time it is considered in the aspect of revealing the program idea with the help of the involved intertextual means. As a result of the analysis, it was revealed that the content basis of this work was the display of Western, Eastern and national cultural scenarios in three episodes of the rondo. The refrain, which included an Uzbek proverb-intext, became an expression of the composer’s creative credo: while studying and perceiving foreign national experience, try not to lose your authentic “face”, just be yourself.
The intertextual apparatus contains quotation, allusion, metaphor, amalgam, image, stylization, adaptation, parody, polystylism, pentatonics, mix of multi-voice texture and timbre coloring of national musical instruments, and program-conditioned rondo form. Demonstrating its fluent mastery and revealing the ideological intent of the overture, Mustafo Bafoyev positions the centripetal platform of his work as characteristics of the Uzbek school of composers at the current stage of development both in terms of stylistic renewal and national-soil discourse. This confirms the validity conclusion of Natalia Yanov- Yanovskaya’s about the growing awareness of the national musical culture self-value as a balance to the trends of globalization.
Филология, семиотика және мәдениеттануда қалыптасқан интермәтін теориясы ХХ ғасырдың соңғы үштен бірінде музыкатануда дамыды. Өзбекстанның музыкатанудың көрнекті өкілі Наталия Соломоновна Янов-Яновскаяның (1934 жылы туылған) көзқарасы бұл теорияны монодиялық және көп дауысты тілдік жүйелер диалогынан туындаған Шығыс композиторлық музыканың интертекстуалды екіұштылығы тұжырымдамасымен толықтырады. Мақаланың мақсаты – Н. С. Янов-Яновскаяның ұлттық музыкалық мәдениеттің өзіндік құндылығын оның дамуы мен жаһандану сын-қатерлерінің орталыққа ұмтылғыш және орталықтан тепкіш факторларының өзара әрекеттесуі жағдайында түсіну туралы тезисін дәлелдеу. Оған қол жеткізу үшін семантикалық, семиотикалық және герменевтикалық әдістер қолданылды, сонымен қатар музыка, әдебиет және медиа өнеріндегі интертекстуалдық құбылысты зерттеудің теориялық тәжірибесі ескерілді.
Өзбек композиторларының бірі Мұстафо Бафоевтің (1946 жылы туылған) увертюра-рондо түрінде жазылған «Шунчаки ҳазил» («Жай әзіл») шығармасы өкілдік объект болып таңдалды, ол бағдарламалық жасақтама тұрғысынан және оның шеңберінде интермәтіндік байланыстар тұрғысынан қаралды. Талдау нәтижесінде бұл жұмыстың негізі рондоның үш эпизодында мәдениетті дамытудың «батыс», «шығыс» және «ұлттық» жолдары көрсетілгені анықталды. Өзбек мақал-мәтінмәнін қосқан рефрен композитордың шығармашылық кредосының көрсеткіші болып табылды: шетелдік тәжірибені зерттеп, оны қабылдай отырып, шынайы «бет-әлпетті» жоғалтпау.
Қолданылған интермәтіндік құралдардың қатарында цитата, аллюзия, метафора, амальгама, бейне, стильдеу, бейімделу, пародия, полистилизм, пентатоника, ұлттық музыкалық аспаптардың көп дауысты фактурасы мен тембрлік бояуының миксті, бағдарламамен анықталатын рондо пішіні. Мұстафо Бафоев онда еркіндік танытып, оның көмегімен увертюраның идеялық концепциясын аша отырып, өз шығармашылығының орталыққа тартқыш тұғырнамасын позициялайды, бұл Өзбекстанның қазіргі даму сатысындағы композиторлық мектебіне стильдік жаңару тұрғысынан да, ұлттық дискурс жағынан да тән. Бұл Н. С. Янов-Яновскаяның жаһандану тенденцияларының аясында ұлттық музыкалық мәдениеттің өзіндік құндылығы туралы хабардарлығын арттыру туралы тұжырымының әділдігін растайды.
